Không nổi tiếng như chợ tình Khâu Vai ở Hà Giang hay chợ tình SaPa ở Lào Cai nhưng chợ tình Xuân Dương ở Bắc Kạn lại có nhiều nét riêng độc đáo. Chợ được họp mỗi năm một lần vào ngày 25/3 âm lịch, người đi chợ tình tìm đến đây để nhớ lại những kỷ niệm xưa, tìm lại hình bóng người con gái, con trai mà họ từng yêu thương xem họ sống có hạnh phúc không.
Tìm lại hình bóng người xưa
Chợ tình Xuân Dương được họp trên một bãi đất rộng ở trung tâm xã Xuân Dương, huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn, là chợ tình của đồng bào Tày, Nùng sinh sống tại các huyện miền núi cao của các tỉnh Bắc Kạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên.
Ngay từ sáng sớm, các đôi trai gái mặc những bộ trang phục đẹp nhất của dân tộc mình dắt tay nhau xuống chợ, dòng người đổ về chợ mỗi lúc một đông làm cho không khí trở nên nhộn nhịp hẳn. Chợ họp không có người mua, kẻ bán. Những người đến đây chỉ để tìm lại bóng dáng người xưa, ôn lại những kỷ niệm cũ hay tìm cho mình một người bạn tâm giao.
Theo những người cao tuổi trong làng kể lại, ngày xưa, tại vùng đất họp chợ bây giờ, có đôi vợ chồng nghèo nhất mực thương yêu nhau, họ sống rất hạnh phúc.
Một ngày nọ, hai vợ chồng cùng đi làm đồng, chồng cuốc nơi cuối ruộng, vợ phát cỏ nơi đầu ruộng. Một viên quan đi qua thấy người phụ nữ xinh đẹp đã cho quân bắt nàng mang đi. Người vợ chống cự, kêu cứu thảm thiết nhưng do thửa ruộng quá dài, người chồng không nghe thấy. Khi hay tin vợ mình bị viên quan bắt đi, người chồng rất đau khổ nhưng không làm sao được.
Nhiều năm sau, người vợ tìm về gặp lại chồng cũ. Lúc ấy, mỗi người đã có một gia đình riêng của mình, không thể tính đến chuyện hàn gắn, họ chỉ còn biết ôm nhau mà khóc. Biết chuyện, dân làng ai cũng tỏ lòng thương. Cảm động trước tình cảm của những người yêu nhau nhưng không đến được với nhau nên mọi người đồng ý để hai vợ chồng cũ có một ngày ôn lại chuyện xưa và chọn thửa ruộng dài (Nà Rì) của vợ chồng nhà nọ làm nơi tụ họp, đó là ngày 25-3 (âm lịch). Ruộng dài (Nà Rì) cũng là tên của cả huyện Na Rì (Bắc Kạn) ngày nay.
Anh Trương Văn Bản, dân tộc Tày, xã Liêm Thủy, huyện Na Rì chia sẻ: Mình và cô ấy đều đã có gia đình rồi. Mình muốn gặp lại bạn cũ để xem cô ấy sống có vui, có hạnh phúc như mình không thôi. Nếu cô ấy cũng vui, cũng hạnh phúc như mình thì mình cũng vui mà.
Còn bà Triệu Thị May, dân tộc Nùng, xã Xuân Dương nay đã gần 70 tuổi cho biết, năm nào bà cũng đến chợ tình, vừa để nhớ lại thời tuổi trẻ bà cũng từng có mối tình đẹp ở đây, nhưng hai người do duyên số không đến được với nhau, vừa để xem chợ tình có sự thay đổi ra sao so với trước đây.
Nét văn hóa trong cộng đồng người Tày, Nùng
Chợ tình Xuân Dương đã xuất hiện trong cộng đồng người Tày, Nùng ở Xuân Dương (Na Rì) từ bao đời nay và nó đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của đồng bào các dân tộc nơi đây. Cứ vào dịp 25/3 (âm lịch) hằng năm, không chỉ là nam thanh nữ tú từ khắp các bản làng trong huyện mà bà con vùng lân cận của Lạng Sơn, Thái Nguyên… cũng tưng bừng về dự hội.
Trước ngày phiên chợ tình họp, ai cũng mong mỏi để được đến với chợ tình, những đôi trai gái lựa chọn cho mình những bộ trang phục dân tộc đẹp nhất để được chú ý, được mời hát giao lưu. Chợ tình là nơi hẹn hò của biết bao đôi trai gái đang yêu, là nơi hẹn gặp lại của những cặp tình nhân trước đây vì lý do nào đó họ không lấy được nhau nay hẹn gặp để chia sẻ, cảm thông cho nhau. Chợ tình còn là nơi giao lưu văn hóa giữa cộng đồng các dân tộc, giúp họ gắn kết với nhau hơn.
Đến với chợ tình Xuân Dương, khách thập phương sẽ được thưởng thức các làn điệu then, sli, lượn, đàn tính trữ tình ngọt ngào, đặc sắc và được thưởng thức văn hóa ẩm thực của người Tày, Nùng với các món ăn lạ mắt mà đậm hương vị của núi rừng Xuân Dương như: thắng cố, mèn mén, thịt treo, bánh trứng kiến, bánh khảo, bánh lá ngải… Đặc biệt, du khách sẽ được tham gia những trò chơi dân gian như: đẩy gậy, kéo co, rày cỏ, đánh cù , tung còn, đi cà kheo… Những nét văn hóa này đã và đang góp phần tạo nên một không gian văn hóa muôn màu sắc đậm đà bản sắc dân tộc Tày, Nùng nơi đây.
Ông Đàm Đình Trưởng, Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Na Rì cho biết: Chợ tình Xuân Dương là nét văn hóa độc đáo của bà con dân tộc nơi đây, tuy nhiên do ảnh hưởng của văn hóa hiện đại, nhiều nội dung của chợ tình đã bị mai một. Chúng tôi đang cố gắng khôi phục và gìn giữ những nét đẹp văn hóa vốn có của chợ tình để không bị trộn lẫn, biến tướng. Chợ tình còn là nơi để các thế hệ trước truyền lại, giáo dục truyền thống của dân tộc mình cho thế hệ sau, giúp họ giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc.
Anh Hoàng Đình Quân, du khách đến từ Thái Nguyên cho biết: Chợ tình Xuân Dương có nhiều nét độc đáo, hấp dẫn, năm nào gia đình tôi cũng rủ nhau đi chợ tình. Đến đây được thưởng thức các món ăn dân tộc, thưởng thức văn hóa bản địa như được hòa quyện với thiên nhiên núi rừng nơi đây.
Chiều tà, trên các ngả đường về, bên đồi sim, từng đôi trai gái lưu luyến chia tay nhau bằng những điệu then, câu hát giao duyên, sli, lượn. Họ uống với nhau những chén rượu ngô men lá thơm nồng để hẹn gặp nhau ở phiên chợ sau. Cảnh vật, con người như muốn níu chân du khách, làm cho họ không nỡ rời xa nơi đây.
