BÍ ĐAO

Bí đao
Bí đao có tên khoa học là Benincasa hispida hay Cucrubita hispida, họ Bầu bí. Bầu và Bí cùng họ nên:

Bầu ơi thương lấy bí cùng,
Tuy rằng khác giống nhưng chung một gìan.
Hai cây này đều có chiếu hướng ngóc lên cao nên thường cho leo gìan:
Gìan cao thì bí cũng cao
Bí có ngã nhào cũng tại gìan xiêu.
Cho nên có câu đố:
Cái gì lủng lẳng trên gìan ?
Cái gì lăn lóc giữa đàng cái đi ?
Quả bí lủng lẳng trên gìan.
Quả dưa lăn lóc giữa đàng cái đi.
Em ơi gái có xuân thì,
Thương anh cưới gấp cần gì mối mai.

Có hai loại bí đao:
a-     Bí đao phấn do vỏ quá có phấn sáp trắng, quả to nhưng nhiều ruột.
b-     Bí đao đá: vỏ quả dày cứng và nhẵn thín. Quả nhỏ dài nhưng ít ruột.
Cây Bí được trồng quanh nhà nên:
 Mồng tơi, mướp đắng, ớt, cà,
 Bí đao, đậu ván vốn nhà trồng nên.

A-   Đọt bí ăn được nhưng cứng và không ngon như đọt bầu.

B-    Hoa bí.

Chỉ hái ăn hoa bầu đực, hoa cái để ra quả. Nó có vị nhạt, hơi chua, hơi chát. Hoa bí thanh nhiệt, có tinh thu sáp nhẹ.
b.1- Món tôm cuốn
Dùng tôm tươi còn đang nhẩy, bóc vỏ bỏ đầu, vắt dịch quả chanh sẽ thấy đổi màu, nghĩ rằng tôm đổi màu đã chín là không đúng. Cuốn với hoa bí, rau thơm trong miếng bánh tráng. Chấm mắm nên là “hết sẩy”. Giải phương như sau:
·Tôm tanh.
·Hoa bí hơi chát, khử mùi tanh.
·Rau thơm cũng khử mùi, tiêu thực.
·Mắm nêm có dưá thái chỉ. Dưá giúp tiêu hoá protein.
· Hoa bí và rau thơm đều có tính kháng khuẩn, ngưà đau bụng nhiễm khuẩn do tôm còn sống.
·Chỉ được ăn món này ở vùng nhiều tôm cá. Tôm đông lạnh nhạt phèo không dùng:
 Cà mau có lắm tôm tươi,
 Vắt chanh tôm đỏ, cuốn bông bí vàng.
 Miệng nhai mà óc mơ màng,
 Anh mơ lấy được cô nàng nuôi tôm.
b.2- Hoa bí luộc
Mẹ mong gả thiếp về vườn,
Ăn bông bí luộc, dưa hường nấu canh.
Hoa bí luộc chấm mè đen (vừng) trị âm hư, khô cổ, khan tiếng, táo bón. Hoa bí có beta-caroten, dẫn chất acid gallic, vitamin C và kali. Luộc chín sẽ mất vitamin C. Betqa-caroten và dẫn chất acid gallic có tính chống oxy hoá, chống lão hoá.

C-    Quả bí non.

 Quả bí non nhỏ bằng ngón tay ăn như rau sống vì giòn, đặc không ruột.ăn nhiều bị tiêu chảy vì tính nhuận trường mạnh hơn quả bí chín.

D-   Quả bí chín.

100g bí đao sinh 19 calori, gồm 0,76g protein, 0,lg chất béo, 4,7g glucid, 32mg photpho,150mg kali, 10mg calci, 10mg manhê, 0,4mg sắt, 1,5mg vitamin C. Bí đáo có khả năng dinh dưỡng thấp.
Nó có tính thanh nhiệt, chỉ khát, nhuận trường, thông tiểu. Mùa nóng nực nên ăn bí. Thế nhưng mùa nóng lại trùng vào mùa học thi. Các cô cậu thí sinh mê tín dị đoan nên kiêng ăn bí, chuối, trứng:
– ăn bí nên “bí” không làm được bài thi.
– Ăn chuối sợ bị “trượt vỏ chuối” = thi rớt.
– Ăn trứng sợ gặp trứng thối, điểm 00.
Đúng là chuyện vớ vẩn. Bí, chuối, trứng đều cần thiết cho thực đơn người làm việc căng thẳng:
– Trứng có đủ chất bổ dưỡng, nó lại cung cấp những nguyên liệu cho các chất dẫn truyền trung gian cuả hệ thần kinh. Trứng ninh tâm, bổ tỳ.
– Chuối có nhiều manhê để giảm tress, thần kinh đỡ căng thẳng. Chuối cũng bổ tỳ, tăng hấp thụ chất bổ dưỡng.
– Bí thanh nhiệt, nhuận tràng, cơ thể không bồn chồn bứt rứt.
d.1- Bí luộc chấm mè đen là bài thuốc bổ âm, nhuận trường, sinh tân dịch. Cao huyết áp, tiểu đường đều có nguyên nhân xâu xa là âm suy, hãy ăn món này để bổ âm. Bí đao chấm muối mè nhuận trường với cơ chế sau đây:
·Âm suy nên âm dịch không đủ, cơ thể giữ nước nên phân khô cứng. Mè đen bổ âm.
·Chất dầu cuả mè đen làm phân trơn.
·Chất sợi trong bí đao tăng thể tích phân, phân không đóng tảng. Nó lại kích thích nhu động ruột.
d.2- Bí đao có khả năng sinh nhiệt thấp, nên dùng cho người  muốn giảm thân trọng như mấp phì, bệnh tim mạch, tiểu đường.
d.2- Bí nấu canh tôm là món ăn thông dụng có tính thanh nhiệt:
Nồi cơm kẽo với nồi canh,
Quả bí trên cành kẽo với tôm he.
d.3- Bí xào trứng là món ăn bổ dưỡng nên dùng cho người bệnh đái đường.
d.4- Canh cá chép nấu với bí đao và hành củ để trị phù thũng
Chú ý ; Dây bí đao gĩa vắt nước gây nôn, trị ngộ độc nấm hoang.
Tóm lược: Bí đao thanh nhiệ, giải khát, sinh tân dịch.

E – Các loài tương tự

e.1- Bí ngồi = Zucchini.
Quả bí ngồi màu xanh, tròn dài. Nó có vẻ giống dưa chuột (dưa leo) hơn là bí đao. Cắt mỏng xào ngon hơn bí đao và dưa chuột.
100g Bí ngồi sinh 14 calori, có 1g protein, 3g carbohydrat, 9mg vitamin C (15% nhu cầu hàng ngày), 22 mcg folacin (11%). Người ta ưa ăn hoa bí ngồi.
e.2- Bí đấu = Acorn squash
Quả bí đấu  có hình dáng như quả bưởi núm, vỏ màu đen nâu, gợn múi lớn. Ruột vàng nhạt. 100g Bí đấu sinh 40 calori, có 0,2mg beta-caroten, 11mg vitamin C.
e.3- Bí bơ = Butter squash.
Quả hình chuông, ruột vàng. Giống bí đỏ hơn bí đao. 100g Bí bơ sinh 45 calori, có 1g protein, 12g carbohydrat, 7800 UI vitamin A (156% nhu cầu hàng ngày), 5mg beta-caroten, 21 mg vitamin C (35%), 0,2mg vitamin B6 (10%), 27 mcg folacin (14%0, 34mg manhê, 0,2mg mangan, 352mg kali. Bí bơ có vẻ giống Bí đỏ hơn là bí đao.
Đông qua = bí đao ?
Đông qua nhân Trung dược lâm sáng p 81 ?

Thái Phong
Theo Y học cổ truyền Việt Nam